آسانسور؛ جعبه متحرکی که از ساخته‌های ابتدایی دست بشر بوده و سالیان سال است به کمک آدمی شتافته و وی را از فرش به عرش و بالعکس صعود و نزول داده است.
شاید بتوان نخستین و ابتدایی‌ترین آسانسور را به دانشمند بزرگ ارشمیدس نسبت داد و پایه‌گذار پیدایش و تکامل صنعت آسانسور در جهان گردید. به نقل از دانشنامه بریتانیکا، 26 سال قبل یک معمار رومی به نام ویتروس در نوشته‌های خود از وسیله‌ای نام برده است که در حدود 240 سال پیش از میلاد مسیح در جابجایی وسایل مورد استفاده قرار می‌گرفته است و اولین بالابرها به صورت قرقره‌ای در آن دوران اختراع گردیده و با سیر تکاملی دراز مدت دانش علمی و فنی را تاکنون طی کرده است و استفاده از آسانسورهای مسافربر و باربری نیز در قرون وسطی و در استحکامات نظامی برمی‌گردد.
همزمان با پیشرفت علم و توسعه تمدن و رشد اقتصادی نیز آسانسورهای امروزین با عنوان آتوود که نام مخترع و طراح آن نیز بوده است، شکل می‌گیرد. ماشین آتوود عبارت است از دو وزنه‌ای که با یک نخ به یکدیگر مربوط می‌شوند و روی فلکه‌ای وزنه‌های فوق به بالا و پایین حرکت می‌کنند (فصیحی، 13:1388).
در گذشته نیز چندان برای ساخت ساختمان‌های بلند با وجود توان ساخت، تمایلی وجود نداشته است و می‌توان از عمده دلایل آن را وجود پله‌های زیاد آن‌ها ذکر نمود. صنعت آسانسور در ایران نیز در حدود 90 سال پیش وارد شد و اولین آسانسورها توسط متخصصین خارجی نصب گردید و از سال 1335 به بعد نصب آسانسورهای الکتریکی به دوران رشد خود رسیدند. در ابتدا در ایران آسانسورها به صورت بسته کامل یعنی مونتاژ شده و فقط جهت نصب وارد کشور می‌شدند و بعد از گذشت سال‌ها و پیشرفت صنعت به صورت تدریجی مونتاژ و سپس تولید قطعات و ساخت ملی رواج یافت.
حال که استفاده از آسانسورها در ساختمان‌های مسکونی، تجاری، اداری، خدماتی، صنعتی و… جزء لایمفک اجزاء ساختمان به‌شمار می‌رود، در ادامه مطلب به بررسی کوتاه و اجمالی به اجزاء، انواع و عملکرد و در نهایت شیوه‌های تعمیر و نگهداری آن‌ها خواهیم پرداخت.
تمامی آسانسورها در داشتن کابین و حرکت عمودی و توقف در سطوح مختلف با یکدیگر مشابه‌اند. اما تفاوت و تمایز اصلی آن‌ها را بایستی از لحاظ نحوه اعمال نیروی محرکه که به کابین وارد می‌شود، دانست که همین امر انواع مختلفی از آسانسورها را دسته‌بندی می‌کند، از جمله آسانسورهای کششی، هیدرولیک، وینچی، مغناطیسی و در آخر تکنولوژی جدیدی به نام آسانسورهای پنوماتیک.
در زیر نگاهی مختصر به نوع عملکرد انواع آسانسورها خواهیم داشت.
آسانسور کششی
نحوه عملکرد این نوع آسانسور براساس نیروی اصطحکاکی بین سیم بکسل‌های متصل به کابین و فکله کششی موتور به وجود می‌آید یعنی؛ در بالای خود دارای فلکه (قرقره) می‌باشند که بر روی موتور آسانسور قرار گرفته است و سیستم بکسل‌ها دور آن‌ها وجود دارد که از یک‌سر به کابین آسانسور و از طرف دیگر به قاب وزنه آسانسور متصل هستند و با حرکت فلکه موتور در دو جهت مختلف حرکت رو به بالا یا پایین کابین آسانسور صورت می‌پذیرد و کابین در چاه آسانسور به صورت تعلیق (معلق شده) قرار می‌گیرد. برای محاسبه وزن وزنه‌های موجود در قالب وزنه بایستی وزن کابین به اضافه نصف وزن ظرفیت کلی کابین در نظر گرفته شود.
آسانسورهای هیدرولیک
نوع دیگری از آسانسورهای کاربردی آسانسور هیدرولیک می‌باشد که تفاوت اساسی با آسانسورهای کششی در جابجایی دارد. در آسانسور هیدرولیک یک موتور هیدرولیکی سه‌فاز غوطه‌ور در روغن وجود دارد که این موتور دارای یک شیب الکتریکی خاص به نام پاوریونیت می‌باشدکه وظیفه تأمین فشار روغن برای جک هیدرولیک آسانسور می‌باشد و با تغییر فشار روغن، جک مربوطه کابین آسانسور را به بالا و پایین حرکت می‌دهد. این آسانسورها نسبت به آسانسورهای کششی هزینه بالاتری دارند و حداکثر 8 طبقه را جوابگو هستند. از مزایای این آسانسورها می‌توان به حرکت بسیار نرم در استارت اولیه، زیبایی و ساخت کابین شیشه‌ای، عیب‌یابی و تعمیرات آسان، عدم وجود موتورخانه در پشت‌بام و… نام برد.
آسانسورهای وینچی
این نوع آسانسور با زنجیر و طناب فولادی آویزان شده و نیروی رانش به طریقی به غیر از اصطکاک به آن وارد می‌شود و در آن‌ها قاب وزنه وجود ندارد.
آسانسورهای مغناطیسی
در این آسانسورها ریل‌های نصب شده در چاه آسانسور به همراه تجهیزات با مغناطیس دائم نقش استاتورموتور و کابین آسانسور نیز نقش روتور را دارد. با جریان برق وارد شده به استاتور، میدان مغناطیسی ایجاد و به روتور القاء می‌گردد و با قطع و وصل این جریان کابین به حرکت درمی‌آید. در این آسانسورها اجزایی نظیر وزنه تعادل، کابل فولادی، موتورخانه و… وجود ندارند.
اجزای آسانسور
اجزای آسانسور به طور اعم و صورت اخص در آسانسورهای کششی به شرح زیر بوده و با توجه به نوع آسانسور متفاوت خواهد بود.
- تابلو فرمان
- یوک کابین
- شالتر
- تابلوبرق سه‌فاز
- جعبه رویزیون
- پاراشوت
- فلکه هرزگرد
- تراوینگ کابل
- وزنه تعادل
- گاورنر
- پشت‌بند
- کفشک
نحوه نگهداری و سرویس آسانسور
بعد از مراحل ساخت سازه ساختمانی، مونتاژ مکانیکی و نصب آسانسور وارد مرحله‌ای مهم و بسیار حائز اهمیت بهره‌برداری از آسانسور می‌شویم که موسوم به نگهداری، سرویس و پشتیبانی آسانسور است.
در این مرحله بایستی آسانسور از زمان شروع فعالیت به صورت مرتب و ادواری بازرسی و سرویس‌دهی شود تا عملکرد آن دچار نقصان نگردد. در زیر اشاره‌ای به برخی از فعالیت‌های سرویس و نگهداری آسانسور به طور مختصر خواهیم داشت.
بازرسی ادواری
به صورت مقاطع برنامه‌ریزی شده جهت تعیین سرویس و یا تعمیرات پیشگیرانه به صورت عینی یا از طریق اندازه‌گیری برخی از ویژگی‌های فیزیکی دستگاه‌ها صورت می‌پذیرد.
تعمیرات پیشگیرانه
این عمل در حین انجام کار وسایل و تجهیزات نصب شده و به منظور پیشگیری از خرابی سیستم به تعویق انداختن فاصله بین خرابی‌ها و یا جلوگیری از خرابی‌های احتمالی صورت می‌پذیرد.
تعمیرات خرابی
این عمل زمانی صورت می‌پذیرد که دستگاه از کار افتاده است و با انجام تعمیرات لازمه آسانسور مجدداً راه‌اندازی شده مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
