در هنگام وقوع آتش‌سوزی، راه‌های تخلیه ساکنین ساختمان، راه پله مقاوم در برابر آتش است. با این حال، وجود یک آسانسور فعال در زمان آتش‌سوزی در راستای دسترسی ایمن آتش‌نشانان به طبقات فوقانی و یا در برخی ساختمان‌ها، برای كمک به تخلیه افراد معلول باید مورد توجه واقع شود .
آسانسور آتش نشانی، آسانسوری است که اغلب در ساختمان‌های بلند یا با طراحی پیچیده و یا ساختمان‌هایی با زیرزمین‌های عمیق تعبیه می‌شود. هدف از طراحی و ساخت یک آسانسور آتش نشانی، فراهم کردن امکانات و سهولت دسترسی برای کمک به آتش نشانان است که بتوانند از طریق آسانسور به راحتی به صورت عمودی حرکت کنند. از مهمترین مشخصه‌های آسانسورهای آتش نشانی، افزایش سرعت عملیات امداد رسانی نیروهای امدادی به افراد گرفتار شده در طبقات هنگام حادثه و آتش سوزی می‌باشد؛ به خصوص آن دسته از افرادی که به علت کهولت سن و یا ناتوانی جسمی و معلولیت قادر به واکنش سریع برای خروج از ساختمان و یا استفاده از پلکان های اضطراری نیستند.
تاریخچه آسانسور آتش نشانی
در اوایل سال1930 در بریتانیا سیستمی برای دسترسی سریع آتش نشانان به طبقات فوقانی ساختمان‌های مرتفع، تصویب شد که آسانسورهای مسافربری معمولی به آسانسور‌هایی با عملکرد رساندن بلافاصله کابین به طبقه مورد نظر آتش نشان‌ها از طریقه كلیدی كه با شکستن محافظ شیشه در طبقه‌ای كه آتش نشان‌ها قرار دارند صورت گیرد.
عملكرد آسانسور آتش نشانی
اقدام اولیه در ورود به یک آتش سوزی، استقرار آتش نشانی‌های در طبقه‌ای است كه در آن حریق رخ داده است. جمع‌آوری این اطلاعات می‌تواند توسط وسایل مختلف مانند سیستم تشخیص آتش‌سوزی و سیستم‌های مدیریت هوشمند ساختمان، و یا شاهدان عینی حاصل می‌گردد.
پس از مشخص شدن این اطلاعات، آسانسور آتشنشانی به لابی دسترسی و تحت كنترل آتش نشانی احضار می‌گردد .هنگامی كه موقعیت آتش معین و مشخص گردید، گروهی شامل چهار آتش‌نشان با استفاده از آسانسور به طبقه زیر طبقه‌ای كه در آن آتش واقع شده است اعزام می‌گردد .این آتش‌نشان با خود تجهیزات و ادوات مختلف از جمله دستگاه تنفس و کپسول اکسیژن و نیز وسایل اطفاء حریق را جابه جا می‌کنند. بنابراین حمل تمام این موارد و نفرات مستلزم فضای كابین آسانسور8 نفره می‌باشد. هنگام رسیدن به سطح زیرین موقعیت آتش‌سوزی، سه آتش‌نشان از آسانسور پیاده شده و توسط راه پله‌ها به طبقه‌ای كه در آن آتش ایجاد شده است می‌روند .آتش‌نشان دیگر که در آسانسور است به قصد آوردن سایر آتش‌نشان‌ها و تجهیزات دیگر به لابی باز می‌گردد .
در آتش سوزی‌ها و حریق‌های بزرگ، طبقه زیرین محل آتش‌سوزی به عنوان یک محل مناسب جهت استراحت آتش نشان‌ها و شارژ مجدد تجهیزات تنفسی و محل انتظار حمل مجروحان به سطح دسترسی آتش نشانی )خروج( استفاده می‌شود که به همین علت در چنین زمان‌هایی، آسانسور اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، در صورتی که آتش گسترش پیدا کند، حفظ و كنترل تماس و ارتباط گروه آتش‌نشانان با كابین آسانسور بسیار حیاتی است .
استاندارد آسانسور آتش نشانی
استاندارد BS EN 81-72 :
- طراحی آسانسور آتشنشانی
آسانسور آتش نشانی باید حداقل ظرفیت بار 630 كیلوگرم را دارا باشد .ابعاد داخلی کابین باید عرض mm 1100 و عمق آن، mm 1400 باشد.
• سرعت آسانسور به مقداری باشد كه تمام طول مسیر پیمایش ساختمان را در كمتر از 60 ثانیه طی نماید. (كمترین سرعت تخمینی مورد نیاز بر اساس تقسیم كل مسافت طی شده بر 60 ثانیه منهای 8 ثانیه كه برای شتاب گرفتن و كاهش شتاب كابین وجود دارد محاسبه می‌شود(.
• درب‌های اتوماتیک با عرض حداقل 800 میلی مترو ارتفاع 2000 میلی متر .حداقل مقاومت مورد نیاز در برابر آتش یک ساعت می‌باشد .
• نشانگر موقعیت آسانسور باید در كابین و در طبقه دسترسی آتش نشانی موجود باشد یک سیستم ارتباط دو طرفه بین كابین، موتور خانه آسانسور، سیستم اضطرار و پنل بازرسی )برای موتور خانه های دارای آسانسور(، و طبقه دسترسی آتش نشانی ارائه گردد. سیستم ذکر شده باید زمانی كه آسانسور در عملیات آتشنشانی استفاده می‌شود بصورت اتوماتیک روشن گردد. استفاده از گوشی در طبقه دسترسی آتشنشانی و كابین مجاز نمی‌باشد و بایستی از دستگاه‌های توكار استفاده شود .
• باید علائم لازم که نشان دهنده‌ی کابری آتشنشانی آسانسور است به وضوح نصب شوند:
“آسانسور آتش نشانی، برای حمل كالا یا زباله استفاده نکنید “
• هر لابی آسانسور آتش نشانی باید این تابلو را داشته باشد لابی آسانسور آتش نشانی، درب آسانسور مسدود نگردد .جهت انبار استفاده نشود، از قراردادن كالا در آسانسور خودداری نمایید.
دكمه‌های كابین و كنترل باید از نفوذ آب .علاوه بر نشانه‌های عادی طبقات، طبقه دسترسی آتش
نشانی و كنترل توسط تصویر نگاشت مشخص گردد
• تجهیزات برقی در كف چاه، كابین آسانسور و شفت باید در برابر آب محافظت شوند.
• یک سیستم هشدار سمعی و بصری باید در شفت و كابین آسانسور وجود داشته تا مهندسین تعمیر و نگهداری را از استفاده از سوئیچ آتش نشانی در زمان بازرسی و كنترل مطلع نماید.
قسمت 5 استاندارد BS 5588 :
- طراحی ساختمان
- محل شفت آتش نشانی
- متعلقات شفت آتش نشانی
- موقعیتی كه در آن آسانسور آتش نشانی مورد احتیاج است و ویژگی‌های مکانی كه این نوع آسانسورها لازم می‌باشند و مکان‌هایی كه آسانسور برای تخلیه افراد معلول مورد نیاز است مشخص می‌كنند.
- تعداد شفت‌ها توسط طول یک شلنگ آتشنشانی تعیین و استاندارد توصیه می‌كند كه تعداد كافی شفت ایجاد و قرار داده شود بطوریکه یک محور شفت آتشنشانی برای هر m²900
از مساحت كف در هر طبقه اختصاص داده شود. فاصله بین شفت و محل اسکان به هر نقطه در طبقه باید از 60 متر تجاوز نکند. اگر طرح داخلی مشخص نیست، برای برنامه‌ریزی یک مسیر مستقیم 40 متر استفاده شود.
قسمت 8 استاندارد BS 5588 :
- روش‌های تخلیه و انواع آسانسور مورد نیاز برای افراد معلول
- این استاندارد راهنمایی دقیق برای روش‌های تخلیه برای افراد معلول و انواع آسانسور مورد نیاز را فراهم می‌كند.
بند4 پیوست H-استاندارد ISIRI 6303-1 :
- آسانسورهای آتش نشانی
- امکان استفاده از یک آسانسور به عنوان آسانسور آتشنشانی در صورتی مقدور خواهد بود كه با چینش درست و معقول، این آسانسور در جایی از ساختمان تعبیه گردد كه در معرض درجه حرارت‌های بیش از مقدار مجاز یا پاشش آب) برای آتش نشانی (قرار نگیرد.